Arkadaşlar pek coğunuzun beğeniyle okuyacağını umduğum hak dostları serisinde icine daldığınızda sizi surukleyecek pek cok nasihat ve dersler bulunmakla beraber hayatımızada yon vermesi dileğiyle yazdıklarım umarım faydalı olur.

ABAPUŞ-İ VELİ
Anadolu evliyÂsından. İsmi BÂli Mehmed Celebi olup, BÂlî Sultan olarak da bilinir. Germiyan şehzÂdelerinden Hızır Paşanın oğludur. Dedesi SuleymÂn Şah, MevlÂn CelÂleddîn Rûmî'nin oğlu Sultan Veled'in kızı Mutahhara Sultan ile evli olduğundan, soyu MevlÂn hazretlerine ulaşır. Babası ona, saltanat elbisesi yerine tarîkat abası giydiği icin "Abapûş-i Velî" lakabını vermiştir.

Abapûş-i Velî, kucuk yaşta ilim oğrenmeye başladı. Kısa zamanda ilim tahsîlini tamamladı. AhlÂk ve edeb numûnesi idi. Kucuk yaşta Mevleviyye tarîkatı buyuklerinin mÂnevî bakışlarına kavuştu. İnsanlara doğru yolu gostermek uzere icÂzet, diploma aldı.

Devrinin buyuk Âlimleri ve devlet ileri gelenlerinin coğu onun sohbetlerini tÂkib ederlerdi. Tîmûr Han Afyon taraflarına geldiğinde, onun bolgesine girmedi ve bÂzı ihsÂnlarda bulunmak isteyince; "Bizim abamız, elbisemizi terk ve ihtiyacsızlık elbisesidir" deyip kabûl etmedi. Tîmûr Han Abapûşî hakkında; "Boyle zatlar boş değildir. Allahu teÂlÂdan başkasından ne korkarlar, ne bir şey beklerler. Şahların gonullerinde onların heybeti, korkusu yer etmiştir." dedi.

Abapûş-i Velî omrunun sonlarını babasından kalan dergÂhında yalnız gecirdi. Devamlı ibÂdetle meşgûl olurdu. Talebeleri ve sevenleri huzuruna gidip ders ve sohbetlerini dinler, ondan istifÂde ederlerdi. Ceşitli zamanlarda insanlar arasına cıkıp, onlara Allahu teÂlÂnın emir ve yasaklarını anlatır, herkesi iyiliğe teşvik ederdi.

VefÂtından once kendi evine gecen Abapûş-i Velî, uc gun sonra 1485 (H.890) senesinde vefÂt etti. Afyonkarahisar Mevlevî DergÂhının bahcesine defnedildi. Definden sonra bÂzı hÂller goruldu. Talebeleri bunları hocalarının kerÂmeti olarak kabûl ettiler. Bu sırada sÂdece gorunuşe bakarak konuşanlardan birisi bu hÂllerin, talebeler tarafından uydurulduğunu, bunların aslının olmayacağı gibi sozler soyledi. Ayrıca kabre inkÂr gozu ile baktığı anda, Allahu teÂlÂnın gazÂbına uğrayarak gozleri gormez oldu, dili tutuldu. Baştan ayağa kadar butun vucûdu titremeye başladı. Bu hÂle yakalandığının ucuncu gunu kotu bir vaziyette oldu. Allahu teÂlÂnın evliyÂsı hakkında uygunsuz konuşmanın, onu inkÂr etmenin cezÂsını hemen gordu.

1) Sefîne-i Nefîse-i Mevleviyye; (SÂkıb Dede; Mısır 1283) c.1, s.4

ABBÂDÎ


Meşhûr tasavvuf Âlimlerinden. İsmi Muzaffer bin Erdeşir bin Ebî Mensur el-Mervezî'dir. Merv şehrinin bir koyune nisbetle AbbÂdî diye meşhur olmuştur. Kunyesi Ebû Mansur, lakabı Kutbuddîn'dir. 1098 (H.491)'de Merv şehrinde doğdu. 1152 (H. 547) senesinde Huzistan'da, Asker Mukrem denilen yerde vefÂt etti.Sonradan BağdÂd'a nakledildi. Cuneyd-i BağdÂdî hazretlerinin kabrinin bulunduğu Şunîziyye kabristanına defn edildi.

İlim oğrenmeye Merv'de başladı. Nasrullah ibni Ahmed bin Erdeşir, Nasrullah ibni Ahmed el-Huşamî, İsmÂil bin Abdulgafûr el-FÂrisî, AbdulgaffÂr eş-Şirevî, ZÂhir bin TÂhir, Abdulmunîm bin el-Kuşeyrî gibi zamÂnının meşhûr Âlimlerinden ilim oğrendi, hadîs-i şerîf dinleyip rivÂyet etti. Kendisinden ise Ebû Muhammed el-AkdÂn hadîs-i şerîf işitti.

Guvenilir bir hadîs rÂvisidir. VÂz ve nasîhatlarıyla şohret bulmuştur. HitÂbeti cok duzgun, tesirli ve anlatım gucu kuvvetli idi. Halk onun vÂzlarından cok istifÂde edip, şevkle dinlerdi. Ona, "Sultan-ı Suhan", "HÂce-i MÂnÂ" ve zamÂnının allÂmesi, en buyuk Âlimi mÂnÂsında "AllÂme-i RuzgÂr" gibi medhedici unvÂnlar verilmiştir. Bu derece tanınıp sevildikten sonra Selcuklu hukumdÂrı Sultan Sencer onu AbbÂsî halîfesi Muktefî LiemrillÂh'a elci olarak gonderdi.

AbbÂdî'nin tasavvuf ilminde, tasavvufun pekcok konularını acıklayan SûfînÂme adlı eseri vardır. Bundan başka MenÂkıb-us-Sûfiyye, hazret-i Ali ve Ehl-i beytin fazîleti hakkında MerÂsîmu'd-Dîn fî MevÂsim-ul-Yakîn adlı eseri bulunmaktadır. Mî'rÂcnÂme ve Vesîle il Fazîlet-il-Fazîle diğer eserleridir. İbÂhat-ul-Hamr adlı bir eserinden bahsedilmiş ise de SemnÂnî ve İbn-i Hacer gibi Âlimler boyle bir eserinin bulunmadığını bildirmişlerdir.

Buyurdu ki: "Kabre yılanlar dışardan gelir sanmayınız. Sizin kotu amelleriniz kabirde sizin icin engerek yılanıdır. DunyÂda iken yediğiniz haramlar da kabre yılan olarak gelir."

1) VefeyÂt-ul-A'yÂn; c.5, s.212
2) TabakÂt-uş-ŞÃ‚fiiyye; c.7, s.299
3) El-BidÂye ven-NihÂye; c.12, s.230
4) Mu'cem-ul-Muellifîn; c.12, s.297
5) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.7, s.144

ABBÂS BİN HAMZA EN-NİŞÂBÛRÎ

Hadîs Âlimi, hatîb ve velî. Kunyesi Ebu'l-Fadl'dır. EvliyÂdan Ebû Bekr Hafîd'in torunudur. 900 (H. 288) senesinde vefÂt etti. Zunnûn-i Mısrî ve BÂyezîd-i BistÂmî ile sohbet etmiştir. Hadîs-i şerîf oğrenmek icin memleketleri gezerdi. EvliyÂnın meşhûrlarından ve Şam'ın guzel kokulu ciceği diye meşhur Ahmed bin Ebi'l-HavÂrî hazretlerinden hadîs-i şerîf okudu. Gunduzleri oruc tutar, geceleri namaz kılardı. İnsanlara doğru yolu gosterir, İslÂmiyetin emirlerine sıkı sarılmaları icin cok gayret sarfederdi. VÂz ve nasîhatlar ederdi. Bu sebeple "El-VÂiz" lakabıyla meşhûr oldu.

Hasan bin Muhammed NişÃ‚bûrî annesinden şoyle nakletti: Annem vefÂt etmeden once bana; "Sana hÂmile iken babandan izin alıp AbbÂs bin Hamza'nın sohbet ettiği yere gittim. MunÂsib bir yere durup, onu dinledim. Sohbetini bitirince; "Ayağa kalkınız" dedi.Herkes kalktı ve hep birlikte ellerini acıp du etmeye başladılar. Ben de el acıp; "Y Rabbî! Bana ilim sÂhibi sÂlih oğul ihsÂn et" diye du ettim. Sonra eve dondum. Gece bir ruy gordum, bir zÂt bana; "Mujde Allahu teÂl senin duÂnı kabul buyurdu. Sana bir erkek evlÂd verecek. OÂlim ve uzun omurlu olacak" dedi.

Hasan bin Muhammed bunu anlattıktan dort gun sonra vefÂt etti. Annesinin ruyÂsında mujdelendiği gibi Âlim ve uzun omurlu bir zÂt idi...

AbbÂs bin Hamza hazretleri, hocasıZunnûn-i Mısrî'nin şoyle buyurduğunu nakletmiştir:

"İnsanlar neyi istediklerini bilselerdi, arzu ettikleri şey icin verdikleri onlara zor gelmezdi."

"Ey Allahım! Ben nasıl senin rızÂn icin calışmayayım, cunku sen beni yoktan vÂr ettin ve İslÂmiyetle şereflenmemi nasîb ettin."

AbbÂs bin Hamza (r.aleyh) buyurdu ki: "Hocam Ahmed bin Ebi'l-HavÂrî, hocası Ebû SuleymÂn DÂrÂnî'den nakletti: "Bir vaktin insanlarının bozulduğuna alÂmet, o insanların korkudan cok umid icinde olmalarıdır."

"Ârif olana, devamlı olarak Rabbinin emirlerine itÂattan başka bir hÂl yakışmaz."

Yine hocası Ahmed bin Ebi'l-HavÂrî'den nakleder: "DunyÂyı tanıyan ondan vazgecer, Âhireti tanıyan ona sarılır, Allahu teÂlÂyı tanıyan da O'nun rızÂsına kavuşmak icin calışır."

1) TabakÂt-us-Sûfiyye; s. 25,26,139
2) TabakÂt-uş-ŞÃ‚fiiyye; c.3, s. 26
3) NefehÂt-ul-Uns Tercumesi; s. 121
4) TabakÂt-us-Sûfiyye (EnsÂrî s. 119
5) Hazînet-ul-MeÂrif; c.2, s.165
6) NesÂyim-ul-Mehabbe; s.43
7) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.3, s.54

ABDULLAH BİN ABDULAZÎZ

Dokuzuncu yuzyıldaki hadîs Âlimlerinin meşhûrlarından. Omerî ismiyle de tanınmıştır. 800 (H.184) senesinde Medîne-i munevverede vefÂt etti. Babasından ve diğer Âlimlerden hadîs-i şerîf rivÂyet etti. Kendisinden ise SuleymÂn bin Muhammed bin Yahy bin Urve bin Zubeyr, İbn-i Uyeyne, İbn-i MubÂrek, Mûs bin İbrÂhim gibi Âlimler hadîs-i şerîf bildirmişlerdir.

İbn-i HibbÂn; "O, zamÂnının en zÂhidi idi. DunyÂya duşkun olmıyan, Âbid, hadîs ilminde sika, guvenilir bir Âlim idi." demiştir.

Fudayl bin İyÂd buyurdu ki: "Abdullah bin Abdulazîz ile İbn-i MubÂrek'in huzûruna gidip, yanında bulunmayı cok seviyorum."

Ebû Ca'fer el-HızÂ, Abdullah Omerî'nin bir gun buyuklerden birisinin şu sozunu naklettiğini bildirdi: "Kur'Ân-ı kerîmi cok okumalı. Cunku, Kur'Ân-ı kerîm, okunup emirlerine uyulduğu zaman Cennet'e goturur."

Abdullah Omerî hazretleri dÂim kitaplarıyla beraberdi. Onları yanından hic ayırmazdı. Mutlak yanında bakacağı bir kitap bulunurdu. Ona; "Nicin kitapları bu kadar seviyorsun?" dediler. O, bunlara şu sozlerle cevap verdi: "İnsana kabirden daha ibret verici ve daha cok nasîhat eden bir şey yoktur. Yalnızlıktan daha emin bir şey yoktur. Kitap ise, insana yakın ve samîmî bir arkadaştır."

Bir gun şoyle du etti: "Y Rabbî! Sana, buyuğumuz, kucuğumuz tovbe ederiz. Tovbelerimizi, doğru kıl. Bizi tovbesine uymayanlardan eyleme, Allahım!".

Ebû Munzir İsmÂil bin Omer anlattı. Abdullah Omerî şoyle diyordu: "İnsanoğlu gaflete dalar ise, Allahu teÂlÂnın emirlerini yapmaz ve yasakladığı şeyleri yapmaya başlar. İnsanlardan korkarak, emr-i ma'rûf ve nehy-i an-il-munker; iyiliği emredip, kotuluklerden alıkoyma farzını terkeder."

Birisi Abdullah bin Abdulazîz'e; "Bana nasîhat et." dedi. Bunun uzerine, o zÂta donerek; "VerÂ, şuphelilerden sakınmak cok kıymetli bir haslettir. İnsanın kalbinde verÂnın bulunması, butun dunyÂya bedeldir. Onun icin, bir şey şupheli ise ondan sakın. Yoksa haram işlersin." dedi.

Talebelerinden biri; "Şukredici ve sabredici kimlerdir?" diye sorduğunda, Enes bin MÂlik'den rivÂyet ettiği şu hadîs-i şerîfi okudu. Resûlullah efendimiz buyurdu ki: "Duny husûsunda, kendisinden yukarı olanlara, din husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakan kimseyi, Allahu teÂl şukredici ve sabredici olarak yazmaz. Duny husûsunda kendisinden aşağıda olanlara bakıp, din husûsunda kendisinden yukarıda olana bakan kimseyi Allahu teÂlÂ, şukreden ve sabırlı bir kul olarak yazar."

EshÂb-ı kirÂma karşı cok muhabbeti vardı. Onlar Peygamber efendimizin en yakınları, dostları, arkadaşları olduğu icin butun muslumanların onları sevmesini emrederdi.

İbrÂhim bin Sa'd'dan rivÂyet ettiği şu hadîs-i şerîfi sık sık okurdu: "EshÂbım hakkında, Allahu teÂlÂdan korkun. Sakın benden sonra onlara duşmanlık yapmayınız. Onları seven beni sevdiği icin sever. Onlara buğzeden, kin tutan, bana duşmanlığından dolayı boyle yapmış olur. Onlara eziyet eden, bana eziyet etmiş olur. Bana eziyet eden, Allahu teÂlÂya eziyet etmiş olur. Kim Allahu teÂlÂya eziyet ederse, Allahu teÂlÂnın onu cezalandırması cok yaklaşmış demektir."

DuÂların kabûl olması ile ilgili olarak sorduklarında Peygamber efendimizin şu hadîs-i şerîflerini nakletti: "Allahu teÂlÂya yalvarıp du etmeden once ma'rufu (iyiliği) emredip, munkerden nehyediniz. Gunahınıza pişman olup, Allahu teÂlÂdan af ve mağfiret dilemeden once, elbette Allahu teÂl sizin duÂlarınızı kabul etmeyecek. O zaman af ve mağfiret de olunmayacaksınız. Yahûdî Âlimler ve hıristiyan din adamları emr-i ma'ruf ve nehy-i an-il-munkeri terkettikleri icin, Allahu teÂl onları, kendi peygamberlerinin lisÂnı uzere lÂnetleyip, umumî bir bel vermiştir."

KABİR AZABINI HATIRLAYIN

Muhammed bin Harb el-Mekkî şoyle anlatır:

Abdullah bin Abdulazîz Omerî hazretleri yanımıza gelmişti. Onun etrafına toplandık. Mekke-i mukerremenin ileri gelenleri de oradaydı. Bu sırada Abdulazîz Omerî hazretleri başını kaldırınca, KÂbe-i muÂzzamanın etrafında yukselen sarayları gordu. Şiddetli bir şekilde bağırarak; "Ey bu koşkleri bu mukaddes mekanın yanına dikenler! Olunce, yapayalnız kalacağınız mezarların zifiri karanlıklarını hatırlayınız. Ey zevk ve sef sahipleri, ey duny nîmetleri icerisinde yuzenler! Kabirde, kurtların, boceklerin, yiyecekleri ve gıdÂları olacağınızı, şu guzel vucutlarınızın, toprak altında curuyeceğini, o goren gozlerinizin akacağını, konuşan dillerinizin susacağını hic duşundunuz mu?" Abdulazîz hazretleri bunları soyleyince gozleri doldu.

1) Hilyet-ul EvliyÂ; c.8, s. 283
2) Tehzîb-ut-Tehzîb; c.5, s. 302
3) TabakÂt-ı İbn-i Sa'd; c.5, s. 435
4) İslÂm Âlimleri Ansiklopedisi; c.2, s.90
5) TabakÂt-ul-Kubr (İmÂm-ı Şa'rÂnî c.1, s.65

BÂYEZÎD-İ BİSTÂMÎ

EvliyÂnın buyuklerinden. İnsanları Hakk'a dÂvet eden, onlara doğru yolu gosterip, hakîkî saÂdete kavuşturan ve kendilerine Silsile-i aliyye denilen buyuk Âlim ve velîlerin beşincisidir. SultÂn-ul-Ârifîn lakabıyla meşhûrdur. Kunyesi, Ebû Yezîd'dir. İsmi Tayfûr, babasının adı ÎsÂ'dır. 776 (H.160) veya 803 (H.188)de İran'da Hazar Denizi kenarında BistÂm'da doğdu.

Daha annesinin karnında iken kerÂmetleri gorulmeye başladı. Annesi ona hÂmile iken şupheli bir şeyi ağzına alacak olsa, onu geri atıncaya kadar karnına vururdu.

Cocukken bir gun cÂmi avlusunda oynuyordu. Oradan gecmekte olan Şakîk-i Belhî kendisini gorup; "Bu cocuk buyuyunce zamÂnının en buyuk velîsi olacak." buyurdu. Yine bir gun hadîs Âlimlerinden bir zÂt onu gorunce cok hoşuna gitti. Zek ve anlayışını olcmek icin sordu: "Guzel cocuk, namaz kılmasını guzelce biliyor musun?" BÂyezîd-i BistÂmî de ona; "Evet Allah dilerse becerebiliyorum." cevÂbını verince; "Nasıl?" diye sordu. BÂyezîd-i BistÂmî de; "Buyur y Rabbî! Emrini yerine getirmek uzere tekbir alıyor, Kur'Ân-ı kerîmi tÂne tÂne okuyor, tÂzim ile rukûya varıyor, tevÂzu ile secde ediyor, vedÂlaşarak selÂm veriyorum." deyince, o zÂt hayran kalarak; "Ey sevgili ve zekî cocuk! Sende bu fazîlet ve derin anlayış varken, insanların gelip başını okşamalarına nicin izin veriyorsun?" diye sordu. BÂyezîd-i BistÂmî de; "Onlar beni değil, Allahu teÂlÂnın beni suslediği o guzelliği meshediyorlar. Bana Âid olmayan bir şeye dokunmalarına nasıl engel olabilirim?" cevÂbını verdi.

Kucuk yaşta iken annesi, kendisini mektebe gonderdi. BÂyezîd hazretleri, buyuk bir dikkatle derse devÂm ediyordu. Bir gun Kur'Ân-ı kerîm okumak icin gittiği mektepte, okuduğu bir Âyet-i kerîmenin (Lokman sûresi: 14) tesiri ile erkenden eve dondu. Annesi merak edip nicin erken donduğunu suÂl edince, şoyle cevap verdi: "Bir ayet-i kerîme gordum. Allahu teÂl o Âyet-i kerîmede kendisine ve sana hizmet ve itÂat etmemi emrediyor. Ya benim icin Allahu teÂlÂya du et, sana hizmet ve itÂat etmem kolay olsun, veyahut da beni serbest bırak, hep Allahu teÂlÂya ibÂdet ile meşgûl olayım." dedi. Annesi; "Seni Allahu teÂlÂya emÂnet ettim. Kendini O'na ver." dedi. Bundan sonra BÂyezîd, kendini Allahu teÂlÂya verdi, emirlerinin hic birisini yapmakta gevşeklik gostermedi; ama annesinin hizmetini de ihmÂl etmedi. Annesinin kucuk bir arzusunu, buyuk bir emir kabûl edip, her durumda yerine getirmeye calışırdı. Cunku Allahu teÂlÂnın emri de boyle idi. Elinde olmadan iki sefer annesinin arzusunu yerine getiremedi. Bu husûsu buyuk pişmanlık icinde şoyle anlatır: "HayÂtımda yalnız iki def annemin arzusunu yerine getiremedim. Her defÂsında mutlaka bana zararı dokundu. Birincide duştum burnum ezildi. İkincisinde ayağım kaydı duştum, omuzumdaki su testisi kırıldı.

Soğuk ve dondurucu bir kış gecesi idi. Annesi yattığı yerden oğluna seslenip su istedi. BÂyezîd-i BistÂmî hemen fırlayıp su testisini almaya gitti. Fakat testide su kalmamış olduğundan ceşmeye gidip, testiyi doldurdu. Buzlarla kaplı testi ile annesinin başına geldiğinde, annesinin tekrar dalmış olduğunu gordu. Uyandırmaya kıyamadı. O halde bekledi. NihÂyet annesi uyandı ve "Su, su!" diye mırıldandı. BÂyezîd elinde testi bekliyordu. Şiddetli soğuk tesiri ile eli donmuş, parmakları testiye yapışmış idi. Bu hÂli goren annesi; "Yavrum, testiyi nicin yere koymuyorsun da elinde bekletiyorsun?" dedi. BÂyezîd-i BistÂmî; "Anneciğim uyandığınız zaman, suyu hemen verebilmek icin testi elimde bekliyorum." dedi. Bunun uzerine annesi; "Y Rabbî! Ben oğlumdan rÂzıyım. Sen de rÂzı ol!" diye cÂn u gonulden du etti. Belki de annesinin bu duÂsı sebebiyle, Allahu teÂl ona evliyÂlığın cok yuksek mertebelerine kavuşmayı ihsÂn etti.

Genclik yıllarında yaptığı bÂzı ibÂdetlerden zevk alamıyordu. Bu durumu zaman zaman annesine anlatırdı ve yetişmesinde, terbiye edilmesinde bir kusur bulunup bulunmadığını sorardı ve; "Anneciğim; beni emzirdiğin zaman, benim yuzumden haramdan bir şey aldın mı? İcimde beni Rabbimden alıkoyan bir şey hissediyorum. Fakat neden olduğunu bilmiyorum." derdi. Annesi uzun bir muddet duşundukten sonra; "EvlÂdım tek şey hatırlıyorum. Sen daha kucuktun. Komşulara oturmaya gitmiştim. Kucağımda iken ağlamaya başladın. Bir turlu susturamadım. Seni susturmak icin ocağın ustunde pişmekte olan tarhanaya komşudan izin almaksızın parmağımı batırıp ağzına koydum." dedi. Bunun uzerine annesinden, o komşuya gidip helallik dilemesini istedi. Annesi helallik diledikten sonra yaptığı ibÂdetlerden zevk almaya başladı.

Uveysî olup, İmÂm-ı CÂfer-i SÂdık'ın vefÂtından kırk yıl sonra doğduğu hÂlde İmÂm-ı Ali RızÂ'nın sohbetinden ve bunun bereketiyle İmÂm-ı CÂfer-i SÂdık'ın rûhÂniyetinden istifÂde etti. BÂyezîd, İmÂm-ı CÂfer-i SÂdık'ın rûhÂniyetinden feyz almakla meşhûr oldu. Otuz sene Şam civÂrında bulunup, yuz on uc Âlimden ilim oğrenmiştir. Aşk-ı ilÂhîde o kadar ileri ve ibÂdette o derece yuksekte idi ki, namaz kılarken Allah korkusundan goğus kemikleri gıcırdar, yanında bulunanlar bunu işitirlerdi. Son derece Âlim, fÂdıl ve edîb idi. Şiirleri meşhûrdur.

BÂyezîd, ilim tahsîl ettiği ustÂdlarından birine olan hurmet ve muhabbetinden dolayı, onun kabrinin yanına defnedilmeyi ve kabrinin, hocasının kabrinden daha derin yapılmasını, kendi vucûdunun, hocasının vucûdundan aşağıda olmasını vasiyyet etti. Hocalarının en buyuğu, Allahu teÂlÂya kavuşmak yolunda cok yuksek derecelere kavuşmasına vesîle olan, İmÂm-ı CÂfer-i SÂdık hazretleridir. Feyz ve mÂrifeti, İmÂm-ı CÂfer-i SÂdık'ın mubÂrek rûhÂniyetinden aldı.

BÂyezîd-i BistÂmî hocalarından birinin huzûrunda bulunuyordu. Hocası; "Şu rafdaki kitabı getir." dedi. BÂyezîd; "Hangi rafdaki kitabı istiyorsunuz efendim?" dedi. Hocası; "Bunca zamandır buraya gelip gidiyorsun. DershÂnede oturduğun yerin ustundeki rafı diyorum." deyince, BÂyezîd-i BistÂmî; "Efendim, mubÂrek sohbetinizi dinlemekteki dikkat ve edebe riÂyetten dolayı, şu Âna kadar başımı kaldırıp etrafa bakmış değilim." diye cevap verdi. Hocası bu soz karşısında "MÂdem ki durum boyledir. Senin işin tamamdır. Şimdi artık Bistam'a donebilirsin ve bizden oğrendiklerini başkalarına oğretebilirsin." buyurdu.

Bir gun kendisine; "Murşidin, yol gostericin kimdir?" diye sordular. O da; "Bir kadın." dedi. "Bu nasıl olur?" dediler. CevÂbında şoyle buyurdu: "Bir gun Allahu teÂlÂnın sevgisi ile, kendimden gecmiş olarak yolda yuruyordum. Bir kadın gordum. Elinde bulunan bir cuval unu, taşımam icin bana ricÂda bulundu. Gucum yetmez diye duşundum. Orada kafes icinde bulunan bir arslana işÃ‚ret ettim. Kafes acılıp, arslan geldi. Un cuvalını yukledim. Fakat acıktan kerÂmet gostermiş olduğum icin de cok korktum ve mahcûb oldum. Kadının beni tanıyıp tanımadığını oğrenmek icin; "Pazara varınca kimi gordum diyeceksin?" dedim. Kadın; "ZÂlim BÂyezîd'i gordum diyeceğim." dedi. Ben hayretle; "Neden?" diye sordum. Kadın şoyle cevap verdi: "Allahu teÂlÂ, bu arslanı yuk taşımak icin yaratmadığı hÂlde, sen nicin yuk yukledin? Bu zulum değil de nedir? Bunu, insanlar sana kerÂmet sÂhibi desinler diye yapmış isen cok fenÂ." dedi. Bunun uzerine cok ağlayıp istigfÂr ettim. Bundan sonra benden fevkalÂde bir hÂl meydana gelse, "L ilÂhe illallah Muhammedun resûlullah, Nûh Neciyullah, İbrÂhim Halîlullah, Mûs Kelîmullah, Îs Rûhullah" yazısını veya bir nûr goruyorum. Boylece, benden meydana gelen hÂllerin doğru olduklarının, Allahu teÂl tarafından tasdik olunduğunu anlıyorum."

BÂyezîd-i BistÂmî, Allahu teÂlÂnın aşkı ile oyle bir hÂlde idi ki, O'ndan başka hicbir şeyi hatırlamazdı. Yirmi yıl yanında bulunan ve hic ayrılmayan talebesine her cağırdığında; "Yavrum ismin nedir?" diye sorardı. Bir defÂsında, o talebe dedi ki; "Efendim. Yirmi yıldır hic ayrılmadan, hizmetinizde bulunmakla şerefleniyorum. LÂkin her defÂsında ismimi sormanızın hikmetini anlıyamadım." BÂyezîd-i Bistamî; "EvlÂdım, kusura bakma. Her defÂsında ismini soruyorum. Allahu teÂlÂnın muhabbeti kalbime gelince, beni oyle bir hÂl kaplıyor ki, O'ndan başka her şeyi unutuyorum. Senin ismini de hatırımda tutmaya calışıyorum, fakat boyle hÂl olunca unutuyorum. Sen hic uzulme." buyurup talebesinin gonlunu aldı.

Bir gun yakınları kendisine; "Efendim, filan yerde buyuk bir zÂt var. Fazîlet ve kerÂmet sÂhibi bir velîdir." dediler ve daha başka sozlerle o zÂtı cok medh ettiler. Bunun uzerine BÂyezîd-i BistÂmî; "Madem oyledir. O halde o buyuk zÂtı ziyÂrete gitmemiz lÂzım oldu." buyurdular. Talebelerinden bÂzıları ile birlikte onun bulunduğu yere geldiler. BÂyezîd-i BistÂmî bildirilen zÂtın, mescide gitmekte olduğunu ve kıbleye karşı tukurduğunu gordu. Goruşmekten vazgecip derhal geri dondu. Sonra o kimse hakkında şoyle buyurdu: "Dînin hukumlerini yerine getirmekte, sunnet-i seniyyeye uymakta ve edebe riÂyette zayıf birisine, nasıl olur da kerÂmet sÂhibi denilir. Boyle bir kimsenin, Allahu teÂlÂnın evliyÂsından olması mumkun değildir." buyurdu.

BÂyezîd-i BistÂmî'ye; "Bu yuksek makamlara nasıl kavuştunuz?" diye sordular. CevÂbında şoyle anlattı: "Bir gece herkesin uyuduğu bir sırada, BistÂm'dan cıktım. Ay her tarafı aydınlatıyordu. Giderken Âniden karşımda cok heybetli bir makam gordum. On sekiz bin Âlem onun heybeti yanında bir zerre gibi kalıyordu. Aklım başımdan gitti. Beni fevkalÂde bir hÂl kapladı. O halde iken; "Y Rabbî! Bu kadar buyuk, bu kadar guzel bir dergÂh acab nicin boyle boş?" dedim. Hemen; "Bu dergÂhın boşluğu, kimse gelmediği icin değil, belki gelenlerin lÂyık olmadığı ve uygunsuzluğu sebebiyle gelenleri bizim kabûl etmeyişimizdendir." diyen bir ses duydum. Bir an, herkesin bu huzûra kavuşması icin şefÂatci olayım diye kalbime geldi. Fakat, bu şefÂat makÂmının SultÂn-ul-Enbiy Muhammed Mustaf efendimize mahsus olduğunu hatırlayıp, benim oyle duşunmemin, bu şefÂat makÂmına karşı edebe riÂyetsizlik olacağını anlayıp, o duşuncemden vazgectim. Bir ses duydum ki; "Ey BÂyezîd, SultÂn-ul-EnbiyÂ'ya olan muhabbetin ve edebe riÂyetin sebebiyle, biz de senin edeb ve mertebeni yukseltiyoruz. KıyÂmete kadar, SultÂn-ul-Ârifîn, diye anılırsın buyuruyordu."

SultÂn-ul-Ârifîn BÂyezîd-i BistÂmî'yi bir gece uyku bastırıp, sabah namazına uyanamadı. Namazını kaz edip o kadar ağlayıp inledi ki, bir ses işitti. "Ey BÂyezîd, bu gunÂhını affeyledim. Bu pişmanlık ve ağlamana da, ayrıca yetmiş bin namaz sevÂbı ihsÂn eyledim." diyordu. Aradan birkac ay gectikten sonra onu, yine uyku bastırdı. Şeytan gelip, BÂyezîd'i BistÂmî'nin mubÂrek ayağından tutarak uyandırdı ve; "Kalk namazın gecmek uzeredir." dedi. BÂyezîd-i BistÂmî, Şeytan'a; "Ey mel'ûn! Sen hic boyle yapmazdın. Herkesin namazının gecmesini, kazÂya kalmasını isterdin. Şimdi nasıl oldu da beni uyandırdın?" buyurunca, Şeytan şu cevÂbı verdi: "Birkac ay once sabah namazını kacırdığında, pişmanlığın ve uzuntun sebebiyle cok ağlayıp inlediğin icin ayrıca yetmiş bin namaz sevÂbı almıştın. Bu gun, onu duşunerek, sÂdece vaktin namazının sevÂbına kavuşasın da, yetmiş bin namaz sevÂbına kavuşmayasın diye seni uyandırdım." dedi.

ZamÂnında binlerce velî vardı. Hepsi de ibÂdet, riyÂzet, keşif ve kerÂmet sÂhibi idi. Fakat asrın kutupluğu, ummî bir demircinin uzerinde idi. O bu işin sır ve hikmetine karşı hayretler icindeydi. Coluk cocuğunun nafakası icin geceli gunduzlu ors başından ayrılmayan demirciyi gormek istedi. Bir gun dukkÂnına gitti. SelÂm verdi. Onu gorunce, cocuklar gibi sevindi. Ellerine sarıldı, uzun uzun optu ve ondan du ric etti. Henuz keşif Âlemine girmemiş olduğu icin kendi makÂmından habersizdi. Ondan du isteyince dedi ki: "Ben senin ellerinden opeyim de, sen bana du et! Sizin duÂnıza muhtac olan benim!" O ise şoyle cevap verdi: "Benim sana du etmemle, icimdeki dert hafiflemez ki!" Bunun uzerine o da; "Derdin nedir? Soyle bir cÂre arayalım?" dedi. "Acab kıyÂmet gununde, bunca insanın hÂli ne olur? Bunu duşunmekten, buna yanmaktan başka derdim yok." dedikten sonra hungur hungur ağlamaya başladı. BÂyezîd-i BistÂmî'yi de ağlattı. O vakit icinden; "Bunlar nefsim, nefsim diyenlerden değil, ummetim ummetim diyenlerdendir." diyen bir ses duydu. Hemen icindeki hayret silindi. Kutupluk makÂmının bu demirciye nicin verildiğini sezdi. Anladı ki, boyleleri, sevgili Peygamber efendimizin kalbine her an bağlıdır. Onun hakîkatine mazhardır. Demirciye dedi ki: "İnsanların azap cekmesinden sana ne?" Demirci de; "Bana mı ne? Benim fıtratımın mayası, şefkat suyuyla yoğurulmuştur. Cehennem ehlinin butun azÂbını bana yukleseler de, onları bağışlasalar, ben saÂdete ererim ve derdimden kurtulurum." dedi.

O, namazda okunmak icin, farz mikdarından fazla sûre ve Âyet bilmiyordu. Bilmediklerini BÂyezîd-i BistÂmî oğretti. O da, kırk yıldır elde edemediği mÂnevî derecelere yukseldi. İci feyz-i ilÂhî ile doldu. O vakit iyice anladı ki, kutupluk sırrı başka bir şey imiş."

BÂyezîd-i BistÂmî hazretleri, kabristanda cok dolaşırdı. Bir gece gezerken, gece bekcisi elindeki sopayla vurdu. BÂyezîd; "L havle vel kuvvete ill billÂhil aliyyil azîm." dedi. Bekci birkac kere daha vurunca sopa kırıldı. BÂyezîd hazretleri eve donunce talebelerine sopanın fiatını sordu. O kadar parayı bir keseye koyarak, bir mikdar da tatlı ile berÂber bir talebesiyle, o bekciye gonderdi. Bir de mektup yazarak bekciye vermesini soyledi. Mektup şoyle idi: "Muhterem Bekci efendi, belki beni hırsız sanarak dovdun. Kabahat bendedir. Gece kabristanda gezmeseydim, dovmezdin. Sopanızın kırılmasına da sebeb oldum. Gonderdiğim parayla kendine bir sopa al! Sopanın kırılma uzuntusunun kalbinden gitmesi icin de, yolladığım tatlıyı ye! Allahu teÂlÂnın selÂmı uzerine olsun." Genc bekci mektubu okuyunca, gelip ozur dileyerek tovbe etti. Onunla birlikte birkac bekci daha hak yola girdi.

Bir sene hacca gitmek uzere yola cıktı. Bir devesi vardı. Azığını ve eşyÂsını o deveye yuklemişti. Birisi kendisine; "Bu kadar uzun yol icin, bu kadar yuk bu deveye fazla gelmez mi?" dedi. BÂyezîd-i BistÂmî; "Acaba yuku taşıyan deve midir? Dikkat et bakalım, devenin sırtında yuk var mı?" dedi. O kimse dikkatle baktığında gordu ki, yuk devenin sırtından bir karış yukarıda durmaktadır. O kimse hayretini gizleyemeyip; "SubhÂnallah!Ne kadar acÂib bir iş." deyince, BÂyezîd-i BistÂmî; "HÂlimi sizden gizlesem, bana dil uzatıyorsunuz. HÂlimi size acık acık gostersem hayret ediyorsunuz, tÂkat getiremiyorsunuz. Ben size ne yapayım bilemiyorum?" buyurdu ve yoluna devÂm etti. ZiyÂretleri esnÂsında kendisine, annesinin hizmetine gitmesi bildirildi. BistÂm'a giden bir kÂfile ile hemen yola cıktı. BistÂm'a geldiği duyulunca butun halk yollara dokulup, kendisini karşıladılar. Seher vakti evlerine geldi. Annesi abdest almış şoyle du ediyordu:

"YÂ Rabbî! Benim garib oğlumu her kotulukten muhÂfaza buyur. Buyukleri kendisinden hoşnûd eyle. Oğluma guzel hÂller ve iyilikler ihsÂn buyur..." Bunun uzerine Sultan-ul-Ârifîn kapıyı calıp izin istedi. Annesinin "Kim o?" suÂline, BÂyezîd-i BistÂmî; "Senin garîb oğlun." cevÂbını verdi. Annesi koşup kapıyı actı ve; "Senden ayrılık hasretiyle ağlaya ağlaya saclarıma ak duştu, belim bukuldu." dedi.

BÂyezîd-i BistÂmî bir sene hac donuşunde Hemedan'a uğrayıp, oradan bir mikdÂr tohum satın aldılar. BistÂm'a gelip, Hemedan'dan aldığı tohum torbasını acınca, icinde bir kac karınca bulunduğunu gordu. Bunları yuvalarından ayırmanın munÂsib olmıyacağını duşunup, tekrar Hemedan'a gitti. Tohumu aldığı yere bırakıp, ondan sonra BistÂm'a dondu.

BÂyezîd-i BistÂmî bir gece, talebelerinden bir kısmı ile bir yere misÂfir oldular. Ev sÂhibi, evin aydınlanması icin bir kandil yaktı. BÂyezîd-i BistÂmî yanında bulunanlara; "Bu kandilde bir gariblik goruyorum. Yanıyor ama ışık vermiyor. Hikmeti nedir?" diye sordu. Ev sÂhibi; "Efendim. Biz bu kandili bir gece yakmak icin komşumuzdan emÂnet almıştık. Bu akşam ikinci gece yakıyoruz." deyince, BÂyezîd, kandili sondurdu ve hemen kandili sÂhibine goturup teslim edin. Arzu ederseniz, bir gece daha yakmak icin izin isteyin." buyurdu. Ev sÂhibi kandili alıp komşusuna goturdu. Olanları anlattı ve tekrar izin alıp geri getirdi. Eve gelince kandili yaktılar ve oda aydınlandı. BÂyezîd-i BistÂmî buyurdu ki: "İşte şimdi ışığını goruyorum."

BÂyezîd-i BistÂmî bir gun yanlışlıkla bir karıncayı oldurdu. Haberi olunca, cok pişman olup uzuldu. Olu karıncayı avucuna alıp, şefkat, merhamet ve huzun ve kırık kalbi ile karıncaya ufurunce, Allahu teÂlÂnın izni ile karınca canlanıp yurumeye başladı.

Bir gun yolda yururken, bir gencin kendisini takib etmekte olduğunu farkedip dondu ve gence; "Nicin beni tÂkip ediyorsun, istediğin nedir?" dedi. Genc, edeple; "Efendim, sizin gibi olmak, yolunuzda bulunmak istiyorum. Lutuf elinizi uzatıp himmet buyurun da ben de kazanayım." dedi. CevÂbında; "Benim yaptıklarımı yapmadıkca, benim derimin icine girsen istifÂde edemezsin. Bu, Allahu teÂlÂnın bir lutfudur." buyurdu.

BÂyezîd-i BistÂmî kırk beş kere hacca gitmişti. Bir gun Arafat Tepesinde oturuyordu. Nefsi ona; "BÂyezîd! Senin bir benzerin var mıdır? Kırk beş def haccettin ve binlerce def hatmetme bahtiyarlığına eriştin." diye fısıldadı. Bu ses onu uzdu. DerhÂl toparlandı ve oradaki mahşerî kalabalığa; "Kim benim kırk beş def yapmış olduğum haccı bir ekmeğe satın alır?" diye sordu. Bir adam başını kaldırıp; "Ben alırım." dedi ve ekmeği uzattı. BÂyezîd-i BistÂmî aldığı ekmeği orada bulunan bir kopeğin onune attı. Sonra işini bitirip, yol hazırlığı yaparak, Rum diyÂrına doğru yola cıktı. Gunlerce gittikten sonra bir rÂhip ile karşılaştı. RÂhib, BÂyezîd-i BistÂmî'nin elini tutup, evine misÂfir goturdu. Evinde ona bir oda verdi. BÂyezîd-i BistÂmî kendisine ayrılan bu odada ibÂdete başladı ve kalbini Allahu teÂlÂya cevirdi. RÂhip her gun onun yiyeceğini sabah akşam getirip onune koyardı. Bu hal bir ay devÂm etti. BÂyezîd-i BistÂmî daha sonra nefsine donerek;

"Ey nefis! Seni kırmak istiyorum, fakat Sen o kadar kotusun ki kırılmıyorsun." dediği sırada rÂhip iceri girdi ve; "İsmin nedir?" diye sordu. O da; "BÂyezîd!" cevÂbını verdi. RÂhip; "Ne guzel adamsın. Keşke Mesîh'in kulu olmuş olsaydın!" deyince, bu sozler BÂyezîd-i BistÂmî'ye ağır geldi ve evi terketmek isterken rÂhip;

"Bizim burada kırk gunu tamamla, oyle git. Cunku bizim buyuk bir bayramımız var, onu gormeni cok arzu ediyorum. Aynı zamanda cok değerli bir vÂizimiz, sÂdece bu gunlerde bir def konuşur. Onu dinlemeni istiyorum." deyince, bu teklifi kabûl ederek, kırk gun kalmaya rÂzı oldu. Kırkıncı gun geldiğinde rÂhib odaya girerek; "Buyurun dışarı cıkalım, bayram gunumuz geldi." dedi. BÂyezîd-i BistÂmî dışarı cıkmak icin hazırlandı. Fakat rÂhib ona; "Siz bu kıyÂfetle nasıl bin kadar rÂhibin arasına gireceksiniz? Bu yuzden uzerindeki elbiseyi cıkarıp, şu rÂhip elbiselerini giy ve boynuna İncil'i as!" dedi. Bu teklif ona cok ağır gelmesine rağmen, bunda da bir hikmet vardır diyerek rÂhibin getirdiği giysileri giydi. RÂhiplerin arasına katıldı. Hic kimsenin dikkatini cekmedi. Biraz ilerledikten sonra rÂhiplerin en buyuğu geldi. Fakat konuşmuyordu. Nicin konuşmadığı sorulduğunda; "Nasıl konuşabilirim, aranızda bir Muhammedî var!" diye cevap verdi. Halk ve rÂhipler galeyÂna gelerek; "Onu goster parcalayalım." diye bağrıştılar. BaşrÂhip; "Hayır, yemin ederim ki soylemem, ancak ona dokunmayacağınıza soz verirseniz, onu size tanıtabilirim." dedi. Bunun uzerine rÂhipler ve halk, Muhammedî olan zÂta dokunmayacaklarına dÂir yemin ettiler. BaşrÂhip;

"Allah icin ey Muhammedî! Ayağa kalk ve kendini goster." diye seslenince, BÂyezîd-i BistÂmî ayağa kalktı. Baş rÂhip; "Adın ne?" diye sordu. "BÂyezîd!" cevÂbını verdi. "Tahsil gordun mu?" diye sorunca; "Rabbim oğrettiği kadar bir şeyler biliyorum." dedi. Bunun uzerine rÂhip; "O hÂlde bana şu hususları cevaplandır: İkincisi olmayan biri, ucuncusu olmayan ikiyi, dorduncusu olmayan ucu, beşincisi olmayan dordu, altıncısı olmayan beşi, yedincisi olmayan altıyı, sekizincisi olmayan yediyi, dokuzuncusu olmayan sekizi, onuncusu olmayan dokuzu, on birincisi olmayan onu, on ikincisi olmayan on biri, on ucuncusu olmayan on ikiyi soyle bunlar nelerdir?"

BÂyezîd-i BistÂmî baş rÂhibe; "Beni iyi dinle!İkincisi olmayan bir, eşi-ortağı, dengi ve benzeri olmayan Allahu teÂlÂdır. Ucuncusu olmayan iki, gece ve gunduzdur. Dorduncusu olmayan uc, uc talÂktır (boşamadır). Beşincisi olmayan dort; Tevrat, Zebûr, İncîl ve Kur'Ân-ı kerîmdir. Altıncısı olmayan beş, beş vakit namazdır. Yedincisi olmayan altı goklerin ve yerin yaratıldığı altı gundur. Sekizincisi olmayan yedi, yedi kat goktur. Dokuzuncusu olmayan sekiz, kıyÂmet gunu Arş'ı taşıyacak sekiz melektir. Onuncusu olmayan dokuz, kadının dokuz ay hÂmilelik muddetidir. On birincisi olmayan on, Mûs aleyhisselÂmın ŞuÂyb peygambere on yıl cobanlık etmesidir. On ikincisi olmayan on bir, Yûsuf peygamberin on bir kardeşidir. On ucuncusu olmayan on iki, on iki aydır." dedi. RÂhip tebessum ederek; "Doğru soyledin. Şimdi de bana, havadan ne yaratıldı, havada ne muhÂfaza olundu ve kim hava ile helÂk edildi? bunlardan haber ver." dedi. BÂyezîd-i BistÂmî;

"Îs peygamber havadan yaratıldı, havada muhÂfaza edildi. Âd kavmi hava ile helÂk edildi." diye cevap verdi. RÂhip; "Doğru soyledin. Ağactan kim yaratıldı, ağacta kim korundu ve ağac ile kim helak oldu?" diye sorunca; "Mûs aleyhisselÂmın asÂsı ağactan yaratıldı, Nûh aleyhisselÂm ağac icinde (gemide) korundu, Zekeriyy aleyhisselÂm ise ağac icinde testere ile bicilip helÂk edildi." cevÂbını verdi. RÂhip tekrar; "Doğru soyledin. Kim ateşten yaratıldı, kim ateşten korundu ve kim ateş ile helÂk oldu?" diye sordu. O da;

"İblîs ateşten yaratıldı. İbrÂhim aleyhisselÂm ateşten korundu. Ebû Cehil ateş ile helÂk oldu." dedi. RÂhip tekrÂr; "Taştan kim yaratıldı, taş icinde kim korundu ve taş ile kim helÂk oldu?" dedi. BÂyezîd-i BistÂmî;

"SÂlih peygamberin devesi taştan yaratıldı. EshÂb-ı Kehf taş icinde korundu ve Ebrehe ve ordusu taş ile helÂk edildi." cevÂbını verdi. RÂhip; "Doğru soyledin. Âlimler, Cennet'te dort nehir vardır, biri baldan, biri sutten, biri sudan, biri de şaraptandır. Ayrı ayrı olan bu dort nehir aynı kaynaktan akıyormuş, diyorlar. Bunun dunyÂda bir orneği var mıdır?" diye sordu.

"Evet vardır. İnsanın başından dort nehir akar. Kulak yağı acıdır. Goz yağı tuzludur. Burun suyu ayrı bir tad taşır. Ağızdan gelen su tatlıdır." cevÂbını verdi. RÂhip yine; "Doğru soyledin. Cennet ehli yer icer fakat abdest bozmaz, su dokmez. Bunun dunyÂda bir benzeri var mıdır?" diye sorunca;

"Evet vardır. Ana rahmindeki cenin yer icer fakat dışkısı yoktur." cevÂbını verdi. RÂhip; "Doğru soyledin. Cennet'te Tûb ağacı vardır. Cennet'te hic bir saray, hic bir koşk yoktur ki, bu ağacın dalına dokunmasın. Bunun dunyÂda bir orneği var mıdır?" diye sordu.

"Evet vardır. Guneş sabahleyin doğunca boyle değil midir?" cevÂbını verdi. RÂhip; "Doğru soyledin. Şimdi şunları cevaplandır: Bir ağac vardır, on iki dalı bulunmakta, her dalında otuz yaprak ve her yaprakta beş cicek yer almakta, bunlardan ikisi guneşe, ucu karanlığa bakmaktadır. Bu ağac nedir?" deyince:

"Ağac bir yılı temsil eder. On iki dalı, on iki ay, her daldaki otuz yaprak, gunleri, her yapraktaki beş cicek de, beş vakit namazı temsil eder." cevÂbını verdi. Son olarak rÂhip şoyle sordu: "Bana şu kimseden haber ver. Hacca gitmiş, tavÂf yapmış ve o makÂmlarda bulunmuştur. Fakat onun ne rûhu vardır ne de hac kendisine vÂcibdir?" BÂyezîd-i BistÂmî;

"Nûh peygamberin gemisidir." dedikten sonra, rÂhibe; "Ey rÂhip! Bircok sorular sordun. Biz onları cevaplandırmaya calıştık. MusÂde ederseniz benim de sorularım var. Fakat ben bir sorudan başka sormayacağım. O da şudur:

Cennet'in anahtarı nerededir? Cennet kapılarının uzerinde ne yazılıdır?" RÂhip sustu ve cevap vermekten kacındı. Diğer rÂhipler bu duruma bozuldular ve; "Ey buyuğumuz mağlup mu oluyorsun?" dediler. O da; "Hayır mağlûb olmak istemiyorum." deyince; "Peki oyleyse nicin cevap vermiyorsun." dediklerinde; "ŞÃ‚yet cevap verirsem benim cevabıma katılır mısınız?" dedi. Bunun uzerine hepsi birden soz verdiler. RÂhip; "Dinleyin, şimdi cevap veriyorum. Cennet'in anahtarı ve kapılarının uzerinde yazılı olan ibÂre; L İlÂhe İllallah Muhammedun Resûlullahdır." deyip musluman oldu. Diğer rÂhipler de hep bir ağızdan Kelime-i şehÂdeti getirip musluman oldular. BÂyezîd-i BistÂmî de onların yanında bir sure kalıp İslÂmiyeti oğretti. Boylece onun buraya gitmesinin hikmeti anlaşıldı.

BÂyezîd-i BistÂmî'ye bir kimse gelip: "Efendim, ben Taberistan'da idim. Bir zÂtın cenÂze namazını kılıyorduk. Siz de orada idiniz, cenÂze namazından sonra Hızır aleyhisselÂmın elinden tuttunuz. Sonra sizin havada uctuğunuzu gordum." dedi. SultÂn-ul-Ârifîn ona; "Doğru soyluyorsun." buyurdu.

BÂyezîd-i BistÂmî'ye bir gun bir kimse gelip; "Efendim! Ben otuz senedir, gunduzleri oruc tutup, geceleri namaz kılıyorum. Ama, kendimde hic bir ilerleme goremiyorum. Halbuki îtikÂdım da duzgundur." dedi. SultÂn-ul-Ârifîn; "Sen bu hÂlde uc yuz sene daha devÂm etsen bir şeye kavuşamazsın. Cunku nefs engelin var." buyurdu. O kimse; "Efendim! Bunun bir cÂresi yok mu?" diye sordu. BÂyezîd-i BistÂmî: "Var ama sen kabûl etmezsin." buyurdu. O kimse ısrÂr edip; "Aman efendim, lutfen bildiriniz ve beni talebeliğe kabûl ediniz. Ne emrederseniz yaparım." dedi. SultÂn-ul-Ârifîn buyurdu ki:

"Oyle ise şimdi evine git. Bu kıymetli elbiseleri cıkarıp, Âdî ve eski bir elbise giy. Boynuna bir torba asıp icine ceviz doldur. Seni en iyi tanıyanların bulundukları sokağa git. Cocukları başına topla, (Bana bir tokat vurana bir ceviz, iki tokat vurana iki ceviz veriyorum) de." O kimse bunları duyunca; "SubhÂnallah, LÂ ilÂhe illallah. Ben bunları yapamayacağım. Bana başka bir şey emretseniz." dedi. BÂyezîd-i BistÂmî; "Senin ilÂcın ancak budur ve biz de baştan; "Sen bunları kabûl etmezsin!" diye soylemiştik. Yolumuzun esÂsı nefsi terbiye etmektir." buyurdu.

BÂyezîd-i BistÂmî'nin mecûsî olan bir komşusu ve sut emme cağında bir de cocuğu vardı. Bu mecûsî sefere cıktı. Evlerini aydınlatacak bir şeyi bulunmadığı icin cocuk ağlıyordu. SultÂn-ul-Ârifîn her gun bir cıra alıp, komşusunun evine goturdu. Mecûsî seferden donunce durumu haber alıp, kendisinde değişiklikler hissetti. BÂyezîd'e karşı kalbinde bir sevgi hÂsıl olduğu halde; "O zÂtın aydınlığı varken bizim karanlıkta bulunmamız hic uygun değildir." dedi ve hemen BÂyezîd-i BistÂmî'nin huzûruna gidip musluman oldu.

Bir gun sohbetinde bulunanlara; "Kalkınız, Allahu teÂlÂnın velî kullarından birini karşılamaya cıkalım." buyurup, kalktılar. Yola cıktıklarında, İbrÂhim bin Şeybe-i Hirevî ile karşılaştılar. Hazret-i BÂyezîd ona; "Hatırıma, seni karşılamak ve Allah katında sana şefÂat etmek geldi." buyurdu. O da, "Efendim siz butun mahlûkÂta şefÂat etseniz yine fazla sayılmaz." dedi.

BÂyezîd-i BistÂmî bir gun talebeleriyle giderken delilerin bulunduğu bir tımarhÂnenin onunden geciyorlardı. Talebelerinden birisi, orada delilerin tedÂvileri icin bir şeyler yapmaya calışan baştabibe yaklaşıp; "Gunah hastalığı ile hasta olanlar icin bir ilÂcınız var mıdır?" diye sordu. Baştabib cevap veremeyip susunca, ayağı zincirle bağlı delilerden biri, BÂyezîd'in teveccuhu ile şoyle dedi: "O derdin ilÂcı şoyledir: Tovbe kokunu istigfÂr yaprağıyla karıştırıp, kalp havanına koyarak, tevhîd tokmağıyla iyice dovmeli. Sonra insaf eleğinden eleyip, gozyaşıyle hamur etmeli. Daha sonra Aşkullah ateşinde pişirip, muhabbet-i Muhammediyye balından katarak, gece gunduz kanÂat kaşığıyla yemelidir."

BÂyezîd-i BistÂmî bir gun yolda giderken yanından gecen bir kopeği gordu. Kopeğe değip necÂset bulaşmasın diye eteklerini topladı. O anda kopek dile gelip, şoyle dedi:"Benden sana bulaşacak kir, uc def yıkamakla temiz olur. Ama senin nefsindeki kibir kiri yedi deryÂda yıkansa temiz olmaz." Bunun uzerine BÂyezîd-i BistÂmî, kopeğe; "Senin dışın pis, benim ise icim. Gel berÂber olalım da belki birbirimize faydamız olur." dedi. Kopek de; "Sen benimle yoldaş ve arkadaş olamazsın. Zîr halk beni horlar, sana tÂzim eder. Beni goren taşlar, seni goren ise iltifÂta başlar ve "Ârifler sultanına selÂm olsun!" der. Benim yarına yiyecek bir kemiğim bile yok, ama senin bir ambar buğdayın var." cevÂbını verdi. BÂyezîd-i BistÂmî bu cevaptan kederlendi, bir kopeğin yol arkadaşı olmaya bile lÂyık değilim, diye uzuldu.

Ebû TurÂb Nahşebî'nin bir talebesi vardı. Allahu teÂlÂya olan muhabbetinin cokluğundan, hergun yuzlerce defa kendinden gecip bayılırdı. Bir gun hocası, kendisine; "Sen BÂyezîd-i gorsen daha cok derecelere kavuşurdun." dedi ve o talebe ile beraber BÂyezîd'in yanına geldiler. BÂyezîd-i BistÂmî ile o talebe goz goze geldikleri anda talebe duşup vefÂt etti. Bunun uzerine Ebû TurÂb Nahşebî dedi ki: "Y BÂyezîd, bu talebe oyle idi ki, Allahu teÂlÂnın aşkı ile kendisinde bÂzı hÂller olur, kendisinden gecerdi. Fakat sizi bir def gormekle duşup can verdi. Bu nasıl oluyor?" BÂyezîd buyurdu ki: "O kişinin hÂli doğru idi. Onceden, onun muşÃ‚hedesi, kalp gozu ile gormez kendi makÂmı kadar idi. Beni gorduğu anda, muşÃ‚hedesi benim makÂmım kadar oldu. LÂkin o kimse buna tÂkat getiremeyip, can verdi."

Bir gece, bÂzı kimseler hazret-i BÂyezîd'in nasıl ibÂdet yaptığını, neler soylediğini işitmek icin penceresinin altında dinlemeye başladılar. Seher vakti olduğunda butun kalbiyle "Allah" dedi. Sonra duşup bayıldı. Bayılmasının sebebi sorulduğunda; "Sen kim oluyorsun? Senin haddine mi duştu ki ismimi ağzına alıyorsun? şeklinde bir nid gelir diye cok korktum da onun icin bayılmışım." buyurdu.

BÂyezîd-i BistÂmî namaz kılmak icin mescide gelince kapıda bir mikdÂr durur ve ağlardı. Sebebini soranlara; "CÂmiyi, vucûdumla kirletmekten korkuyorum. Tovbe edip Allahu teÂlÂya yalvarıyorum, ondan sonra giriyorum." dedi.

BÂyezîd-i BistÂmî'ye; "Nefsine verdiğin en hafif cez nedir?" diye sordular. CevÂbında; "Bir defÂsında nefsim, bir itÂatsizlikte bulundu. Buna cez olarak bir yıl boyunca hic su icmedim." buyurdu.

Bir gun bÂzı kimseler, BÂyezîd'in huzûruna gelip, yağmur yağması icin du etmesini taleb etmişlerdi. BÂyezîd mubÂrek başını eğip, bir mikdar du ettikten sonra; "Gidiniz, damlarınızın oluklarını kontrol ediniz." buyurdu. Ondan sonra 24 saat durmadan yağmur yağdı.

Bir defÂsında BÂyezîd hazretlerinin kalbine şoyle ilhÂm olundu: "Ey BÂyezîd! Hazînelerim, başkaları tarafından yapılan ibÂdetlerle ve guzel hizmetlerle doludur. Sen bize oyle bir şeyle gel ki, o bizde olmasın." BÂyezîd; "YÂ Rabbî! Hazînende bulunmayan şey nedir?" dedi. Kalbime ilhÂm olundu ki: "Âcizlik, zavallılık, cÂresizlik, zillet ve ihtiyac."

BÂyezîd-i BistÂmî bir defÂsında şoyle anlattı: Bizim rûhumuzu, semÂlara goturduler. Cennet'i, Cehennem'i gosterdiler. Hicbir şeye bakmadım. Hep Allahu teÂlÂyı duşunuyordum. Nice makÂmlardan gecirdiler. NihÂyet ezeliyyet ağacını gordum. Sonra; "YÂ Rabbî! Sana gelebilmem icin beni benliğimden kurtar." diye yalvardım. Bana bildirildi ki:"Ey BÂyezîd! Benliğinden kurtulup bana yaklaşman, Sevgili Peygamberime tÂbi olmana bağlıdır. O'nun ayağının tozunu, gozune surme yap. O'nun bildirdiği hukumlere uymaya devÂm et. (Tasavvuf ehli arasında bu menkıbeye BÂyezîd'in mîrÂcı denir.)

"Bulunduğunuz şu derecelere nasıl kavuştunuz?" diye kendisine sordular. CevÂbında buyurdu ki: "Her yerde Allahu teÂlÂnın gorduğunu ve bildiğini duşunup, edebe riÂyet etmekle." buyurdu.

Bir gun hazret-i BÂyezîd'e; "Peygamberler hakkında ne buyurursunuz?" diye sordular. CevÂbında buyurdu ki: "Biz onlar hakkında bir şey soyleyemeyiz ve onları anlayamayız. Hallerini anlamaktan Âciziz. Onlar, bizim anlıyabildiğimizden cok daha yuksekdirler. Diğer insanlar, buyuk velîleri ne kadar anlıyabilirse, velîler de peygamberleri ancak o kadar tanıyabilirler."

BÂyezîd-i BistÂmî, yanında bulunanlara; "Allahu teÂlÂ, kendilerinden rÂzı olduğu kimseleri Cennet'ine koyuyor değil mi?" diye sordu. Onlar; "Evet efendim, oyledir." diye cevap verdiler. Bunun uzerine; "Bir kimse, Allahu teÂlÂnın rızÂsına kavuştuktan sonra, bir anlık duyduğu zevk ve saÂdet, Cennet'teki bin koşkten daha fazladır." buyurdular.

BÂyezîd-i BistÂmî bir defÂsında bir imÂmın arkasında namaz kıldı. Namazdan sonra, o imÂm, BÂyezîd'e; "Siz bir yerde calışıp para kazanmıyorsunuz. Başkalarından da bir şey istemiyorsunuz. O halde siz, nafakanızı nereden temin ediyorsunuz?" dedi. Hazret-i BÂyezîd bunu duyunca; "Ben hemen namazımı iÂde edeyim. Zîr rızıkları kimin verdiğini bilmeyen birinin arkasında namaz kılmışım, bu ise cÂiz değildir." buyurdu.

BÂyezîd-i BistÂmî bir gun, talebeleri ile birlikte, gÂyet dar bir sokaktan geciyorlardı. Hazret-i BÂyezîd, karşıdan bir kopeğin gelmekte olduğunu gordu ve geri cekilip kopeğe yol verdi. Talebelerinden birinin hatırına şoyle geldi: "İnsanoğlu hayvanlardan şereflidir. Hem bizim ustÂdımız, SultÂn-ul-Ârifîndir. Hem de etrÂfındakiler onun, her biri cok kıymetli sÂdık talebeleridir. Butun bunlara rağmen, ustÂdımız bu kopeğe yol vermesinin hikmeti acab nedir?" Bunun uzerine BÂyezîd buyurdu ki: "Şu kopek, hÂl lisÂnı ile bana dedi ki; "Sana SultÂn-ul Ârifîn olmak hil'atini ve bana da kopeklik postunu giydirdiler. Bunun tersi de olabilirdi." Bunun uzerine ben ona yol verdim."

Bir gece ıssız bir su kenarında hırkasını uzerine ortup uyumuştu. İhtilÂm oldu. Hemen kalkıp gusletmek istedi. Hava cok soğuk olduğu icin, nefsi guneş doğduktan, hava ısındıktan sonra gusletmesini istiyerek gevşek davrandı. Nefsinin ona yaptığını gorunce hemen kalkıp, buzu kırdı ve nefsine cez olarak, hırka ile berÂber gusletti. Gusulden sonra da, hırkasını cıkarmadı. Hırka buz bağlamıştı. Sonra; "Ey Nefsim! Tenbelliğinin cezÂsı işte budur." dedi.

BÂyezîd-i BistÂmî, buyurdu ki: "On iki sene nefsimin ıslahı icin calıştım. Nefsimi riyÂzet, nefsin arzularını yapmamak koruğunde, mucÂhede, nefsin istemediği şeyleri yapmak ateşiyle kızdırdım. Nefsi, yerme, kotuleme orsunde, kınama, ayıplama cekici ile dovdum. Boyle uğraşa uğraşa kendi benliğimden bir ayna yapıp beş sene kendimin aynası oldum. Yapabildiğim ibÂdet ve tÂatlarla bu aynayı cilÂlayıp parlattım. Bir sene ibret nazarı ile bu aynaya baktım. Netîcede bu aynada gordum ki, belimde, gurur, riyÂ, ibÂdete guvenip amelini beğenmek gibi kalp hastalıklarından meydana gelen bir zunnÂr bulunuyor. Bu zunnÂrı kesip atabilmek icin beş sene daha uğraştım. Yeniden hakîki musluman oldum.

Omrum boyunca, Allahu teÂlÂya lÂyıkıyla ibÂdet edebilmeyi, namazımı lÂyıkıyla kılabilmeyi arzu ettim. Bu arzu ile, belki guzel namaz kılarım diye sabaha kadar namaz kıldım. Fakat kıldığım butun namazları O'na lÂyık olarak bulmuyordum. NihÂyet, Allahu teÂlÂya şoyle yalvardım: "YÂ Rabbî! Sana lÂyık şekilde tam ve kusursuz olarak hic namaz kılamadım. Kıldığım butun namazlar hep BÂyezîd'e yakışır şekilde oldu. Beni ve ibÂdetlerimi kusurlarımla birlikte kabûl eyle."

Bir zaman; "Artık ben, zamÂnın en buyuk evliyÂsıyım." duşuncesi kalbime geldi. Hemen buna pişman olup gonlum huzunle doldu. Şaşkınlık icerisinde Horasan yolunu tuttum. Bir muddet gittikten sonra; "Allahu teÂl beni, kendime getirecek birini bana gonderinceye kadar buradan ayrılmayacağım." diye niyet ettim ve orada uc gun bekledim. Dorduncu gun dişi bir devenin uzerinde bir gozu gormeyen biri geldi. "Nereden geliyorsun?" dedim. "Sen niyet ettiğin zaman uc bin fersah uzakta idim. Oradan geliyorum. Kalbini koru. "ZamÂnın en buyuğu benim." gibi duşunceleri hatırına getirme!" dedi ve kayboldu.

Uzun seneler nefsimi terbiye etmekle uğraşıp cile cektikten sonra, bir gece, Allahu teÂlÂya yalvardım. "Şu testi ve aba sende oldukca, sana ruhsat yoktur." diye ilhÂm olundu. Bunun uzerine yanımda bulunan testi ve abayı terk ettim. Bundan sonra bana; "Ey BÂyezîd, nefsin hev ve hevesi icin tuzaktaki tÂne misÂli olan duny mallarına gonul bağlayıp, sonra da Allahu teÂlÂya kavuşmak icin yol istiyen kimselere; "BÂyezîd, nefsin istediklerini yapmayıp, istemediklerini yapmak sûretiyle kırk yıl uğraştığı hÂlde, yanında bulunan kırık bir testiyi ve eski bir abayı terk etmedikce izin alamadı. Siz, bu hÂlinizle size izin verileceğini mi zannediyorsunuz.Asl izin alamazsınız." diye bildirildi.

BÂyezîd-i BistÂmî vefÂt ederken, kendisini sevenlerden Ebû Mûsa ismindeki zÂt yanında bulunamamıştı. Fakat o gece ruyÂda; "Arşı, başı uzerine alıp taşıyordu". Bu ruyÂya cok hayret edip, hikmetini anlıyamadı ve bunu BÂyezîd-i BistÂmî'ye sormak icin yola duştu. Yolda, BÂyezîd-i BistÂmî'nin vefÂt ettiğini haber aldı. BistÂm'a geldiğinde cenÂze merÂsimi icin, hesabı mumkun olmayan fevkalÂde bir kalabalık gordu. Tabutunu taşımakla şereflenmek icin yanaşmaya calıştı. Fakat yanaşıp da tabutu taşımak mumkun olmuyordu. Diyor ki, "Gorduğum ruyÂyı unutmuş