ABD ve İran ilişkilerinde 1950'li yıllardan bu yana yaşanan bir dizi donum noktası bulunuyor.
Orta Doğu'da onemli değişikliklere neden olan 1979 İran devriminden sonra, ABD-İran ilişkileri, 41 yıl once ABD'nin Tahran Buyukelciliğinin basılmasıyla bozulmaya başladı.
İnişli cıkışlı donemler yaşansa da ABD-İran ilişkilerindeki gerginlik, İranlı Komutan Kasım Suleymani'nin 3 Ocak'ta hava saldırısında oldurulmesiyle krize donuştu.
İran lideri Ali Hamaney, Devrim Muhafızları Ordusuna bağlı Kudus Gucu Komutanı Kasım Suleymani'nin oldurulduğu gun yaptığı acıklamada, ABD'den "sert bir intikam" alınacağını duyurdu.
ABD Başkanı Donald Trump ise dun, İran'a ait 52 hedef belirlediklerini ve Tahran'ın muhtemel bir saldırısına karşılık bu hedefleri vuracaklarını bildirdi. AA muhabirinin derlediği bilgilere gore, ABD ve İran ilişkilerinde 1950'li yıllardan bu yana yaşanan bir dizi donum noktası bulunuyor.
[h=3]CIA DESTEKLİ DARBE VE NUKLEER ANLAŞMA[/h] İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi, İngiltere-ABD ekseninde hareket etmesi nedeniyle ulkedeki milliyetciler tarafından eleştiriliyordu. İran petrolunun millileştirilmesi hareketine onderlik eden Başbakan Muhammed Musaddık, 19 Ağustos 1953'te ABD Merkezi İstihbarat Teşkilatı (CIA) tarafından tertip edilen ve "Ajax operasyonu" olarak tarihe gecen darbeyle devrildi.
Musaddık, askeri mahkemede "ihanet" suclamasıyla yargılanıp mahkum edildi. 3 yıllık hapis cezasından sonra, memleketi Ahmed Abad koyunde olunceye kadar ev hapsinde tutuldu.
ABD ve İran, 1957'de sivil nukleer işbirliği anlaşması imzaladı. Anlaşma, İran'a nukleer enerji sektorunde kullanması icin, uranyum zenginleştirme taahhudu iceriyordu.
Anlaşma kapsamında ABD, 1967'de İran'a nukleer reaktor başlığı verdi. İki ulke, 1 yıl sonra da nukleer silahların yayılmasının onlenmesi anlaşması imzaladı. Bu anlaşmaya gore, İran nukleer silaha donuşmeyecek, sivil programa sahip olabilecekti.
[h=3]TAHRAN'DA ABD BUYUKELCİLİĞİ BASKINI[/h] Ulke icinde 1970'li yıllarda muhalif hareketlerin guclendiği donemde, surgundeki din adamı Humeyni, Şah'a karşı siyasal muhalif grupları bir araya getirdi. İslamcı, solcu ve liberal grupların ortaklaşa gercekleştirdikleri devrim neticesinde Şah, ulkeyi terk etmek zorunda kaldı.
Fransa'nın başkenti Paris'ten İran'a 1 Şubat 1979'da donen Humeyni, 11 Şubat'ta devrim yaptı. Devrim taraftarları, 4 Kasım 1979'da ABD'nin Tahran Buyukelciliğini basıp 52 calışanını rehin aldı.
Washington yonetimi, 1980'de İran ile diplomatik ilişkilerini kesti. Donemin ABD Başkanı Jimmy Carter'ın gorev suresinde yapılan rehine kurtarma operasyonu, başarısız oldu. İran, 1981'de Carter'ın makamını Ronald Reagan'a bırakmasından hemen sonra, 444 gun tuttuğu rehineleri serbest bıraktı.
ABD 1984'te İran'ı, teroru finanse eden ulkeler listesine aldı. Reagan, 2 yıl sonra ulkenin ambargo kararını delen ve tarihe İran-Kontra skandalı veya "Irangate" olarak gecen gizli silah anlaşmasını itiraf etti.
Basra Korfezi'nde 1988'de ABD'ye ait Vincennes Savaş Gemisi, 290 kişiyi taşıyan İran ucağını vurdu. Washington yonetimi, ucağın "yanlışlıkla" vurulduğunu ileri surdu.
[h=3]BUSH VE OBAMA DONEMİ[/h] ABD Başkanı George W. Bush, 31 Ocak 2002'de Kongre'de yaptığı ''Birliğin Durumu'' konuşmasında Irak, İran ve Kuzey Kore'yi "Şeytan Ekseni" olarak tanımladı. ABD'li yetkililer Tahran'ı, gizli nukleer silah programını hayata gecirmekle sucladı.
Beyaz Saray, 2006'da Tahran'ın nukleer zenginleştirme programını durdurması halinde cok taraflı diyalogla soz konusu meseleyi goruşmeye hazır olduklarını duyurdu. Bush, 2008'de ilk defa bir yetkiliyi, İran ile gercekleştirilen nukleer muzakereler icin Cenevre'deki goruşmelere gonderdi.
Barack Obama da goreve geldiği 2009'da, İranlı liderlere yaptığı cağrıda "eğer yumruk sıkmayı bırakırlarsa el uzatmaya hazır" olduklarını duyurdu. İngiltere, Fransa ve ABD, 2009'da İran'ın Kum kentinin Fordo koyundeki tesiste gizlice uranyum zenginleştirildiğini tespit ettiklerini acıkladı. İran ve ABD'li yetkililerin, 2012'de nukleer program konusunda gizli goruşmeler yaptıkları ve bunun 2013'te de yoğun bir şekilde devam ettiği ortaya cıktı.
İran'da 14 Haziran 2013'te cumhurbaşkanı secilen Hasan Ruhani, ulkesinin ekonomik ilişkilerini kuresel olcekte geliştirmek istediğini belirtti. Ruhani ve Obama, Eylul 2013'te bir telefon goruşmesi yaptı. Bu goruşme, 34 yıl aradan sonra iki ulke liderleri arasında gercekleşen ilk temas olarak kayda gecti.
Birleşmiş Milletler Guvenlik Konseyinin (BMGK) 5 daimi uyesi ABD, İngiltere, Cin, Fransa ve Rusya ve Almanya, Temmuz 2015'te İran ile nukleer anlaşmayı imzaladı.
2016'da İran'ın Basra Korfezi'ndeki sularına giren 10 ABD'li denizci, Devrim Muhafızları tarafından gozaltına alındı. ABD ve İran arasında daha sonra aynı yıl icinde tutuklu takası yapıldı.
[h=3]TRUMP DONEMİNDE İLİŞKİLER GERİLDİ[/h] ABD Başkanı Donald Trump, 8 Mayıs 2018'de, İran'ın nukleer calışmalarının kontrol altına alınmasını on goren anlaşmadan cekildiklerini ve 2016'da askıya alınan yaptırımların "en guclu şekilde" yeniden hayata gecirileceğini acıkladı.
Trump, 8 Nisan 2019'da İran Devrim Muhafızları Ordusunun ABD'nin yabancı teror orgutleri listesine eklendiğini duyurdu. İran Ulusal Yuksek Guvenlik Konseyi de aynı gun yayımladığı acıklamada, ABD Merkez Kuvvetlerini (CENTCOM) teror orgutleri listesine aldığını bildirdi.
ABD Ulusal Guvenlik Danışmanı John Bolton, 5 Mayıs'ta yaptığı acıklamada, Abraham Lincoln Ucak Gemisi Gorev grubunu, bir bombardıman gorev gucu ile Korfez'e yonlendirildiğini acıkladı. Bolton, bu sevkiyatı İran yonetimine "net ve kesin bir mesaj" olarak nitelendirdi.
Ruhani, 8 Mayıs'ta yaptığı acıklamada nukleer anlaşma kapsamındaki taahhutlerinin bir kısmını durdurduklarını ve anlaşmanın taraflarına İran'ın cıkarlarını koruyacak onlemler alması icin 60 gun sure verdiklerini soyledi.
Tahran yonetimi, ABD tarafından petrol satışının engellemesi girişimine karşı, Hurmuz Boğazı kartını masaya koydu. Basra Korfezi'nde mayıs ve haziran aylarında tankerlere saldırılar duzenlendi. ABD bu saldırılar nedeniyle İran'ı suclarken, Tahran yonetimi ithamları kabul etmedi.
İran'ın Hurmuzgan eyaletine bağlı Kuhmubarek kenti sahilinde 20 Haziran'da ABD Hava Kuvvetlerine ait "RQ-4 Global Hawk" tipi insansız hava aracı (İHA) Devrim Muhafızları Ordusu tarafından duşuruldu.
[h=3]ABD, SAUDİ ARAMCO SALDIRISINDA İRAN'I SUCLADI[/h] Suudi Arabistan'ın milli petrol şirketi Saudi Aramco'ya ait iki tesise, 14 Eylul'de silahlı insansız hava araclarıyla (SİHA) saldırı duzenlendi. Yemen'de İran destekli Husiler, olen ya da yaralananın olmadığı saldırıyı ustlendi. ABD, saldırıyla ilgili yine İran'ı suclarken, Tahran suclamaları reddetti.
27 Aralık'ta Irak'ın Kerkuk kentindeki ABD'nin K1 Askeri Ussu'ne fuzelerle yapılan saldırıda, ABD'nin sozleşmeli bir personeli, hayatını kaybetti. Bu saldırıdan ABD yonetimi Irak'taki İran destekli Şii milis guclerini sorumlu tuttu.
ABD, 29 Aralık'ta Kerkuk'teki saldırıya misilleme olarak Irak ve Suriye'de konuşlu, İran destekli Hizbullah Tugayı'nın 5 ussunu hedef aldı. Saldırıda 25 kişi oldu, 51 kişi yaralandı.
Saldırıdan 2 gun sonra Şii milis gucleri, korunaklı Yeşil Bolge'de yer alan ABD'nin Bağdat Buyukelciliğini bastı. Binaya zarar veren gostericilerin elcilik duvarına yazdığı "Komutanımız Suleymani" yazısı, dikkatleri cekti.
İran Devrim Muhafızlarına bağlı Kudus Gucu Komutanı General Kasım Suleymani ve Haşdi Şabi Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi Muhendis, 3 Ocak Cuma gecesi Bağdat Havalimanı'nda arac konvoyuna yonelik ABD saldırısında hayatını kaybetti.
Kaynak: AA[h=4]Haber Videosu[/h]: ABD ve İran arasındaki gerginlik 41 yıl oncesine dayanıyor! Her şey buyukelcilik baskınıyla başladı