Sual: Bir arkadaşa borcum var. Fakat odeyecek param yok. Bazı eşyalarımı satıp odemem gerekir mi?
CEVAP
Tam İlmihal Seadet-i Ebediyye’de diyor ki:
Hadis-i şerifte, (En iyiniz, borcunu bir an once odeyeninizdir) buyuruldu. Bir kimse, malı olduğu halde, borcunu odemeyi bir saat geciktirirse, zalim ve asi olur. Namaz kılarken de, oruc tutarken de, uykuda da, yani her an, lanet altında bulunur. Borc odememek oyle bir gunahtır ki, uykuda bile durmadan yazılır. Malı olmak, parası olmak demek değildir. Satılık bir şeyi olup da, satmazsa, gunah işlemiş olur. Buhari’deki hadis-i şerifte, (Borcu var iken verilen sadaka kabul olmaz) buyuruldu. Âlimler de, (Borcu olan kimse, borcunu odemedikce yağlı ve sirkeli yemek yememelidir) buyuruyorlar.

Odunc veren kimse, "İstediğin zaman ode, benim ihtiyacım yok" dese de, odeme imkanı varsa odememek mekruh olur.

Borcu başka maldan odemek
Sual: Altın lira olarak alınan borc odenirken, altının o andaki piyasa değeri para olarak veya yağ, pirinc veya başka şey verilse uygun olur mu?
CEVAP
Alacaklı kabul ederse uygun olur.

Odunc verirken
Sual: Altının gramı 35 lira olduğu zaman, birine odunc para verirken 350 lira verip, (Eline gectiği zaman 10 gram altın verirsin) demek faiz olur mu?
CEVAP
İmam-ı Ebu Yusuf’a gore caiz ise de, şoyle yapmak daha uygun olur: Odunc alacak olan kimse, borc verecek olana 10 gram altını 350 liraya satar. Parayı aldıktan sonra sattığı 10 gram altını borc verenden odunc alır. Boylece 350 lirayı almış ve 10 gram altın borclanmış olur.

Altına gore odunc vermek
Sual: 24 ayar altının bir gramının fiyatı 40 lira iken, bir arkadaş 400 lira odunc istese, 400 lirayla 24 ayar altından 10 gram alınabilse, arkadaşa 400 lirayı verip, odediğin zaman 10 gram 24 ayar altın alabilecek para istiyorum dense, bir yıl sonra altının fiyatı iki misline cıksa, borc odenirken 10 gram altın veya o kadar altın alabilecek kadar para verilse, faiz olur mu?
CEVAP
Faiz olmaz, caiz olur, cunku 10 gram altın verildi, 10 gram altın isteniyor. Yahut o değerde para veya mal isteniyor. Altının değeri duşup cıkabilir. Onemli olan, borc odenirken, verilen miktardan fazla istememektir.

Borcu başkasına odemek
Sual: Bir arkadaşa borcum vardı. Arkadaş iflas edip ortadan kayboldu. Başka bir arkadaşın da, bu iflas edende aynı miktar alacağı varmış. Ben borcumu arkadaşa versem, bir gun cıkıp gelirse, iflas eden şahsın, benden alacağını istemeye hakkı olur mu?
CEVAP
Evet, hakkı olur.

Faizini vermemek
Sual: Faizin haram olduğunu bilmiyordum. Amerika’da calışırken bir gayrimuslimden faizle para almıştım. Anaparayı odedim. Alacaklı da zaten istemiyor. Haram olan faizini odemesem gunah olur mu?
CEVAP
Gunah olmaz.

Borc yiğidin kamcısıdır
Sual: (Borc yiğidin kamcısıdır) atasozuyle, Hazret-i Ali'nin, (Dunyada en buyuk sıkıntı borclu olmaktır) sozu celişmiyor mu?
CEVAP
Celişmiyor, birbirini acıklıyor. İhtiyacı olunca borclanmak gunah değildir. Peygamber efendimiz de borclanmıştır. Bir demir zırh ceketini, borcundan dolayı bir Yahudi'ye rehin bırakmıştı.

İnsan borclu olunca, rahat olamaz, boş oturamaz, odemek icin calışır, gayret eder, bir an once borcumu odeyeyim der. Borcu calışmasına yardımcı olur. Yiğidin kamcısı da, bu demektir. Yiğit, kamcı sayesinde, Hazret-i Ali'nin dediği sıkıntıdan kurtulur.

Odunc ve Âriyet
Sual: S. Ebediyye’de, (Ev, dukkÂn, hayvan gibi kıyemi olan, yani misli [aynısı] bulunmayan şeyleri odunc vermek fasiddir, kullanmak haram olur) deniyor. Bunları Âriyet olarak vermek gerekiyormuş. Oduncle Âriyet arasında ne fark vardır?
CEVAP
Odunc, carşıda misli, yani benzeri bulunan her şeyi, belirsiz bir zaman sonra, zaman tayin etmeden, misli geri verilmek uzere alınan para veya maldır. Buna (Karz-ı hasen) de denir. Bugun verip yarın istenebilir. Mesela ekmek, yağ, pirinc, tuz gibi şeyleri alan, yerine aynı miktarını verir.

Âriyet ise, bir malın menfaatini, kullanılmasını bedelsiz olarak vermek demektir. Mesela birinin evinde, bir ay ucretsiz oturulabilir, her şeyi kullanma yetkisi verilmişse, her şeyini kullanabilir. Atını, arabasını alır, bir hafta veya anlaşması ne kadarsa, o kadar gun kullanabilir. Birinin gelinliği Âriyet olarak alınıp kullanılabilir. Fabrikasyon gelinlik odunc de alınıp verilebilir. Eğer alınan gelinlik, kıyemi bir mal yani benzeri carşıda bulunmayan ozel bir şey ise, odunc alanın bunun kıymetini odemesi lazımdır.

(Şu yerlerde, şu zamana kadar, şu şekilde kullanabilirsin) diye Âriyet vermek de caizdir.

Bir evi, dukkÂnı Âriyet olarak alan, kiraya ve rehine veremez. Sahibi isteyince veya sozleşmedeki muddeti bitince, Âriyet alınan şeyin geri verilmesi lÂzım olur.

Âriyet, kullanılmak uzere alınan mal, işi bitince sahibine verilir. Odunc alınan mal ise, harcanır, tuketilir. Yerine aynı cins maldan verilir.

Odunc verirken
Sual: Odunc veren kimse, borclusunun yemeğini yese veya ondan hediye alsa (Menfaat getiren her borc faizdir) hadisine gore faiz olur mu?
CEVAP
ŞÃ‚fiî’de, anlaşma yapıp menfaat sağlamak şartıyla borc verirse faiz olur, şartsız olursa faiz olmaz. Mesela borc verenin, alacağı olandan herhangi bir hediye kabul etmesi, yemeğini yemesi veya herhangi bir şekilde kendine borcu olanın malından, parasından faydalanması, Âdet boyle ise, caizdir. Hanefî’de ve MÂlikî’de ise, odunc verenin, borclusunun malından faydalanması haramdır. (Mizan-ul kubra)

Borcu başkasının vermesi
Sual: Hanımıma vermem gereken mehr-i muecceli, anam, babam, komşum veya başka biri bana vekÂleten verebilir mi? Mesela annem, hanımım olan gelinine, sozleşmedeki mehir kadar takacağı altını, (Bu altınlar, oğlumun mehr-i muecceli) diyerek verse, o da kabul etse, mehrim verilmiş olur mu? Yoksa paranın muhakkak benden mi cıkması lazımdır?
CEVAP
Hayır, paranın bizden cıkması gerekmez. Hanım, takılan altını mehr-i mueccel olarak kabul ederse, kim takarsa taksın, kimin parasıyla verilmiş olursa olsun, mehir borcu odenmiş olur. Bunun gibi, başka biri vekÂletimizi alarak kurbanımızı, adağımızı, yemin kefaretimizi veya zekÂtımızı kendi parasıyla halletse, ibadetimiz yerine gelmiş olur.
__________________