Esah: Bir meselenin hukmu hakkında muctehid Âlimlerin kavillerinden en doğru olanı, demektir. Esah, sahih’ten daha kuvvetlidir. Bir misal: Suyu arayıp bulamayan kimse, teyemmum edip namazını kıldıktan sonra, suyu gorse, bu husus ihtilaflı ise de, Esah olan namazı iade etmez.

Sahih: Fıkıh kitaplarında, muctehid Âlimlerin kavillerinden birini tercih edip, (doğru olan budur) denilen kavildir. Bir misal: Erkeğin başını tıraş etmek mumkun olduğu icin, sacını uzatıp orse bile, cozerek yıkaması gerekir. Sahih olan kavil budur. Cunku erkeğin sacını ormesinde zaruret yoktur.

Muftabih: Muctehid Âlimlerin ictihadlarından uyulması gereken fetva demektir. Bir veya iki ayrı muctehidin bir iş hakkında iki ayrı kavli bulunsa, birine sahih, diğerine esah kavil dense, esah kavil ile fetva verilir. Herkesin ibadet yaparken ve haramlardan sakınırken kendi mezhebindeki Âlimlerinin (Muftabih olan = fetva verilen kavil budur) diye bildirdikleri kavle uyması gerekir. Bir misal: Teşehhudde şehadet kelimesini okurken, şehadet parmağı ile işaret edilmez. Fetva boyledir.

Mu’temed: Muctehid Âlimlerin, dini bir mevzudaki sozlerinden esas alınan kavildir. Bir misal: Balgam kusmak mu’temed kavle gore abdesti bozmaz. İbni Âbidin hazretleri buyuruyor ki:
MudmerÂt’da deniyor ki: Fetvaya yarayan alametlere gelince, “fetva boyledir”, “bununla fetva verilir”, “biz bununla amel ederiz”, “itimad bunadır”, “bugunun ameli buna goredir”, “ummetin ameli buna goredir”, “sahih olan budur”, “esah olan budur”, “muhtar olan budur” gibi sozlerdir. Bu sozlerin bazısı bazısından daha kuvvetlidir. Mesela; “Fetva bununladır” sozu, “fetva bunun uzerinedir” sozunden daha kuvvetlidir. Esah sozu, sahihten daha kuvvetlidir. Âdab-ul-mufti’de diyor ki: Mu’temed bir kitaptaki rivayetin altına esahtır, evladır veya benzeri bir ibare yazılırsa, o rivayetle fetva vermek caiz olduğu gibi, muhalifi ile de fetva verilebilir. Ama, rivayetin altına “sahihtir”, yahut “amel olunmuştur” veya “bununla fetva verilir”, “fetva boyledir” gibi sozler yazılmışsa muhalifi ile fetva verilemez. Ancak, Hidaye gibi bir kitapta bir kavil icin, sahih olan budur, KÂfi’de de, muhalif kavil icin sahih olan budur, denilirse, muhayyerlik sabit olur. Bu takdirde, fetva verecek olan mufti, kendine gore kuvvetli olanı tercih eder. (Redd-ul-muhtÂr)


Kaynak
__________________