tne kelimesi kufur, azgınlık, sapıklık, gunah, rusvalık, ayrılık, birisini azdırmak, delilik, ic ihtilaf ve kargaşa, kavga, kalbin bir şeyi fazlaca beğenip, ona meyletmesi, hoşuna gitmesi, bela, azap, musîbet... gibi anlamları vardır (Abdu'r-Raûf el-Mısrî, Mu'cemu'l-Kur'an, Beyrut, 1367 /1948, II, 71; İbnu'l-Manzûr, Lisanu'l Arab, Beyrut 1698 XIII. 317 vd). Aynı zamanda insanlar arasında vukua gelen ihtilaf, ihtilÂl, eşkiyalık ve kavgaya da denir. Bazı hadis ve ayetlerde soz konusu kelime daha ziyade bu manadadır (Tecrid-i Sarih Tercemesi, XII, 290).

Fitne ve bu kelimenin değişik turevleri Kur'an-ı Kerim'de muhtelif sure ve ayetlerde 60 yerde 12 manaya gelir:

1- Azap:. "Azabınızı tadın! İşte acele isteyip durduğunuz şey budur" (ez-ZÂriyÂt, 51/14);

2- Şirk (Allah'a ortak koşmak): "Fitne (şirk) adam oldurmekten daha buyuk gunahtır..." (el-Bakara, 2/217),

3- Kufur: "O gun (kıyamet gunu) munafık erkeklerle, munafık kadınlar iman edenlere der!er ki, "bizi gozetip bekleyin, nurunuzdan biraz edinelim ". Onlara "geriye donun de nur arayın!" denilir. Sonra da aralarına kapısı bulunan sur cekilir. İc tarafında rahmet, dış tarafında o cihetten azap vardır. munafıklar, muminlere "biz sizinle beraber değil miydik?" diye seslenirler. Onlar da "evet, beraberdik, ama siz kendinizi fitneye duşurdunuz (iman etmediniz, kufrettiniz) şupheye duştunuz" (el-Hadîd" 57/13-14),

4- Gunah: "... Artık Peygamber'in emrine muhalefet edenler, kendilerine bir fitnenin (gunahın) dokunmasından veya kendilerine elem verici bir azabın erişmesinden cekinsinler" (en-Nûr, 24/63), "Onlardan (Tebuk seferine cıkmamak icin bahane arayanlardan) bir kısmı "bana izin ver de, beni fitneye (gunaha) duşurme" diyordu. Haberiniz olsun ki, kendileri fitneye duşmuşlerdir. Her halde cehennem kÂfirleri cepecevre kuşatacaktır" (et-Tevbe, 9/49),

5- İşkence, eziyet: "Sonra işkence ve azaba uğratılan, ardından hicret eden, sonra da Allah yolunda savaşan ve sabredenleri, Rabbin mutlaka bağışlayan ve cok merhamet edendir" (en-Nahl, 16/110),

6- Bel ve imtihan: "Andolsun ki, onlardan oncekileri de cetin imtihan ettik." (el-Ankebût, 29/3),

7- Ta'zîb ve Gonul incitme: "O kimseler ki, mumin erkeklere ve mumin kadınlara işkencede bulundular, sonra da tovbe etmediler. İşte onlar icin cehennem azabı vardır. (el-Burûc, 85/10),

8- Oldurme ve HelÂk: "Yeryuzunde yolculuğa cıktığınızda, kÂfirlerin sizi fitneye duşurup (oldurup) kotuluk edeceklerinden endişe ederseniz, namazı kısaltmanızda bir vebal yoktur..." (en-NisÂ, 4/101),

9-Sırat-ı mustekîm'den saptırma: ''Neredeyse onlar, sana vahyettiğimizden başkasını bize karşı uydurman icin seni bile fitneye duşurecekler (doğru yoldan saptıracaklardı), ve ancak o takdirde seni samimi bir dost edineceklerdi" (el-İsra, 17/73),

10-DalÂlet ve tereddude duşurme: "Cunku siz ve taptıklarınız, cehenneme girecek olanlar dışında hic kimseyi dalÂlete duşurecek (azdıracak), baştan cıkaracak değilsiniz" (es-SaffÂt, 37/161-163),

11- "Ozur ve illet: "Sonra onların, sadece "Rabbimiz Allah'a yemin ederiz ki, biz muşrik değildik" sozleridir: başka ozurleri (fitneleri) olmayacak" (el-En'Âm, 6/23),

12- Delilik ve Gaflet: "Yakında kimlerin deli olduğunu sen de goreceksin, onlar da gorecek" (el-Kalem, 68/5-6).

Fitne Allah (c.c) ve kuldan sadır fiiller cumlesindendir. Mesela, belÂ, musîbet, oldurme veya işkence... gibi hoşlanılmayan fiiller, her ne zaman Allah TeÂlÂ'dan sadır olursa, ancak bir hikmete binaen olur; buna mukabıl her ne zaman, Allah'ın emri dışında, kul tarafından bu fiiller yapılırsa, bunun zıddı olur (FîrûzÂbÂdî, BesÂiru Zevi't- Temyîz fî LetÂifi'l-Kitabi'l-Azîz, Mekke (t.y), IV. 166-169)

Kur'an-ı Kerim'de gecen "fitne" ve turevi olan ikilemeleri bu şekilde oniki maddede toplamak mumkun olsa da, buna karşılık aynı kelimelerin Hadislerdeki manalarında aynı cokluğu gormemiz mumkun değildir. Hadislerde bu kelimeler daha cok "ictimaî bozukluk, duzensizlik, anarşi... vb. manalar" kullanılmıştır: "Fitne, deniz dalgaları gibi dalgalanır" ('BuhÂri, fiten, 17; Muslim, iman, 231). Bilhassa Hz. Peygamber "DeccÂl'dan" bahsederken, fitne kelimesini kullanmış, ummetini bu fitneye karşı dikkatli olmaları icin uyarmıştır (BuhÂrî, fiten, 26, i'tisÂm, 2; Muslim, kusûf, 8, 1 1, 12, 22; Ebu Davud, fiten, 24, 149). Yine O, bir cok dualarında da mutlak olarak fitneden, Allah'a sığınmış (Buharı, daavÂt, 35; Muslim, fezÂil, 137...) ve dunyanın, malın, fakirliğin, kabrin, olu ve dirilerin, kadınların ve cehennemin fitnesi konusunda da ummetine ceşitli tavsiyelerde bulunmuştur ki, mezkur konularda soz konusu olan fitne, insanı dinini yaşamaktan alıkoyan, Allah'a ulaşmadan engel olan veya insanı cehenneme surukleyen Âmil, sebeb... vb. manalara gelir (Bu manalar icin bkz. İbnu'l-Esir, en-NihÂye fi darıbi'l-Hadis, Beyrut, t.y III. 410-411).

Hadis Kitaplarında "Kitabu'l-Fiten" diye bolumler vardır. Buradaki "fiten" kelimesi de fitne kelimesinin coğulu olup, soz konusu bolum Hz. Peygamber'in, kendi vefatından sonra meydana gelecek fitnelerle ilgili hadislerinin yanında, kıyamet ve ahiretle ilgili hadisleri ihtiva eder.

Allah TeÂl şu ayet-i kerimede zararı herkese olan, musibeti, gunahkÂr olan ve olmayana kadar herkese ulaşan, anlaşmazlık, kavga... kısacası anarşiden kacınılmasını emrettiği belirtilmektedir: "Ey muminler! Oyle bir fitneden sakınınız ki, o, hic de sizden yalnız zulmedenlere dokunmakla kalmaz (onun dehşeti gunahsızları bile kuşatır), (el-EnfÂl, 8/25). Ceşitli hadislere gore -BuhÂrî bu ayeti başlık yaparak bu hadisleri altında sıralamıştır-" en buyuk fitne ummetin birliğini bozan ve İslÂm toplumunun sosyal hayatını ihlal eden, bağı hareketler gelir. İkinci planda da İslÂm devletinin mudafasından kacmak, butun ummetin gozu onunde alem kufur ve dinden irtidat etmek, zÂlim yoneticilere hayır ve doğru olan şeyleri oğutlemeyip, onlara dalkavukluk yapmak veya yağ cekmek gibi kotu şeyler gelir ki, bunlar da bir ummetin butun fertlerinin maruz kalmalarına sebeb olan fitne ve belalar cumlesindendir" (Tecrid-i Sarih Tercemesi, XII. 291).

İslÂm tarihinin ilk donumlerinde siyÂsi sebeblerle zuhur eden dahilî ihtilaflar Âlimlerimizce fitne olarak nitelendirilmiştir. Mesela; Cemel ve Sıffîn vakaları, Hz. Osman ve Hz. Ali'nin şehid edilmeleri, Hz. Muaviye'nin oğlu Yezid'i kendine halef ve veliahd tayin etmesi gibi İslÂm devleti bunyesinde ortaya cıkan fitnelerdir. Bu tur fitneler sonucu bir cok musluman hayatını kaybetmiş yeni yeni batıl mezheplerin ortaya cıkmasına sebeb olmuştur. Acılan bu tur yaraların kanları zamanımıza kadar akmaya devam etmiştir.
__________________