Tarihsel Roman Lukács’ın gec donemde ortaya konyduğu bir eseridir.
Tarihsel Roman, Marksist bir politikacı olarak ortaya koyduğu duşunce sistematiğinin yanında, yirminci yuzyıl edebiyatına dair onemli bir eleştirmen ve otorite kabul edilen Lukács’ın en onemli iki eseri arasında sayılır.
Kendisi de bir Macar olan István Mészáros’a gore, aktif siyasetten cekilmek zorunda bırakılan Gy. Lukács, “başlıca edebiyat eleştirisi denemeleri ile iki onemli teorik kitap yazdı: Tarihsel Roman ve Genc Hegel”.
Lukács’ın Tarihsel Roman’dan daha once kaleme aldığı, edebiyat ve edebî tur kuramında spesifik bir eser olan Roman Kuramı, ona erken yaşta edebiyat eleştirisi alanında onemli bir yer sağladı. Bu kitap, bicimsel olarak roman tarihi olmasının yanında, icinde farklı ozellikler barındıran bir incelemeydi.
Lukács Roman Kuramı’nı, ilerleyen zamanda, “bu kitabın bir hat olduğunu”, ama daha sonra Marksizm icinde eriyen “romantik bir kapitalizm karşıtlığını” da icerdiğini belirttiği uzun bir onsozde hukumsuz kılacaktır. (Bu onsoz, bir zamanlar kendisinden esinlenmiş olan aynı zamanda “oğretmenliklerini de yaptığı” Teodor Adorno ve “Buyuk Ucurum Oteli”nin lobisine yukselmiş diğer batılı Marksistleri, bilindik kapı dışarı edişini de icerir).
Lukács’ın daha gec donemdeki edebiyat eleştirisi, “Kafka mı, Tomas Mann mı?” başlıklı, Tomas Mann lehine kanıtlamalarda bulunduğu unlu bilimsel denemesini de kapsar. Lukács, tavrını realizmden gelen geleneksel estetikten yana koyarken, Kafka, James Joyce ve Samuel Beckett gibi modernist yazarların bicimsel yenilikciliğine karşı değişmez bir tutum alır. Walter Scott ve Honore de Balzac’ın romanlarındaki devrimci karakterin lehine sınıfsal cıkarımlarda bulunur. Lukács, her iki yazarın da nostaljik, pro-aristokratik politik goruşlerinin, onlara, buyuyen burjuvaziye karşı (gerici nitelikte olsa da) muhalifliklerinden oturu, doğru ve eleştirel bir konum edinmelerine imkÂn sağladığını hisseder. Bu duşunce, “Eleştirel Duşuncede Gercekcilik” adlı bilimsel incelemesinde olduğu gibi, onun cok daha gec bir donemde yazdığı Tarihsel Roman adlı kitabında da dile getirilir.
Lukács Tarihsel Roman icin şunları soyluyordu:
“Bu kitapta, Tarihsel ruh ve toplumun tumunu tasvir eden buyuk edebiyatın etkileşimini incelemek istedik.
Doğal olarak mesele bu şekilde ortaya konduğunda problemin, ic, en teorik, en soyut diyalektiği bile tarihsel nitelikte ortaya cıkacaktır. Oysa calışmamın hedefi sadece bu tarihsel diyalektiğin ana cizgilerini işlemekle sınırlıdır. Kısacası, sadece bu tarihsel gelişimin teorik acıdan karakteristik ve vazgecilmez tipik yonelimlerini, ayrışmalarını ve duğum noktalarını cozumleme ve inceleme konusu yapıyor. Bu yuzden tarihsel butunselliğe gayret etmiyor.
Okurlar burada tarihsel drama veya tarihsel romanın gelişimi hakkında bir ders kitabı beklemesin; sadece bu teorik bakış acısından bile temsilî onemi olan yazarların, eserlerin ve akımların tartışıldığını goreceklerdir. Kimi durumlarda cok daha buyuk sanatsal oneme sahip eserleri goz ardı etmek gerekmiştir, dolayısıyla salt edebî bakımdan daha az oneme sahip kimi yazarlarla derinlemesine meşgul olmak bu yuzden mumkun ve gerekli olmuştur.
Bu kitap asıl anlamıyla tarihsel bir gelişimi yansıtmıyor, fakat yine de bu tarihsel gelişimin ana cizgisini, icerisinde beliren en onemli meseleleri gorunur kılmaya gayret ediyor.
İkinci belirleyici yontembilimsel acı, iktisadî ve toplumsal gelişim, bunun icerisinden gelişen dunya goruşu ve sanatsal formun etkileşiminin incelenmesidir.”